Geachte aanwezigen en livestreamvolgers, zeer geachte genomineerden,
Voor u staat een lid van een vrolijk gestemde jury.
Voor een klein deel is dat te danken aan die ene inzender die de plaatselijke pers in Monninckendam en omstreken ervan wist te overtuigen dat hij was genomineerd voor de J.M.A. Biesheuvelprijs, puur en alleen omdat zijn naam op de groslijst prijkte. Maar nog veel vrolijker stemde die groslijst als geheel.
Moesten we bij de vorige editie nog concluderen dat de inzendingen kwalitatief weliswaar van een bijzonder hoog niveau waren, maar dat het aantal – zestien titels – ronduit schamel was, dit jaar mochten we ruim twee keer zoveel bundels ontvangen. Terwijl ook nu de kracht en diversiteit van het korte verhaal daarin in hun volle breedte te bewonderen waren.
Opnieuw lazen we ultrakorte verhalen en bijna-novellen, verhalen die elegant balanceerden op de grens tussen verhalend proza en speels essay, indringende psychologische huiskamerdrama’s en smakelijke proeven van literair verantwoorde genrefictie.
Reden genoeg, kortom, om voor de Biesheuvelprijs 2022 niet drie maar vijf bundels te nomineren, die samen haast het volledige spectrum van het korte verhaal bestrijken. En die het ons mede daardoor nog behoorlijk lastig maakten bij het bepalen van de winnaar.
Daarover later meer.
Om te beginnen stel ik nu graag de genomineerden aan u voor.
Hanna Bervoets – Een modern verlangen
Wat past de lengte van het korte verhaal Hanna Bervoets goed. Een modern verlangen is een bundel als een toverbal die telkens een andere kleur en smaak aanneemt: zoveel fantasierijke verhalen, met zoveel eigenaardige personages in zoveel verschillende werelden. En toch vormen de verhalen tezamen een coherente bundel, dankzij een weldoordachte opbouw. De bundel begint met realistische verhalen over verdwenen baby’s en caviaforumbezoekers. Langzaam maar zeker worden de verhalen steeds steeds weirder om te eindigen in heuse science fiction.
Bervoets neemt haar lezers moeiteloos mee met haar down-to-earth stijl en situaties die pijnlijk herkenbaar zijn. De toekomstscenario’s die Bervoets schetst zijn het beste van dit genre, omdat ze prachtig blootleggen hoe de menselijke psychologie werkt. Bijvoorbeeld als mensen de aarde moeten ontvluchten en vervolgens eindeloos bezig zijn met wie dan met wie samen in een ruimteschip mag. Bervoets geeft in deze bundel een genadeloze en toch humorvolle etnografie van onze moderne tijd.
Annelies Verbeke – Treinen en kamers
‘En hulde aan Nasiba, godin van het schrijven,’ is het motto van de verhalenbundel Treinen en Kamers van Annelies Verbeke, ontleend aan de Soemerische dichteres Enheduanna die deze zinnen 2600 jaar voor Christus op een kleitablet schreef.
Vanaf de allereerste pagina van deze bundel wordt duidelijk dat Verbekes inzet hoog is. Hoe te leven? Wat betekent het om mens te zijn? En waartoe dat veeleisende schrijven, waar de hoofpersoon uit het eerste verhaal ‘Deserteren’ bijna kapot aan gaat? In vijftien verfijnde verhalen verkent de schrijver de krochten van de menselijke ziel.
En ieder verhaal gaat organisch een dialoog aan met literatuur uit de afgelopen 4000 jaar, of het nu gaat over de tiener die een werkstuk schrijft over genocide op de inheemse bevolking van Zuid-Amerika, of over treinbegeleidster die door de intercom haar persoonlijke ‘lijst van opbeurende dingen’ voorleest. Onder andere Homerus, Dante, Goethe, en Hadewijch komen voorbij.
Treinen en kamers is een waagstuk van een dappere auteur die het experiment niet schuwt en laat zien wat literatuur ook is: een vrijplaats waar de schrijver én de lezer zichzelf tegenkomt.
A.L. Snijders – Tat Tvam Asi
‘Ik ben geen systematische zoeker, ik ben een toevallige vinder,’ luidt een karakteristieke en ijzersterke openingszin in Tat Tvam Asi. Dit is de twaalfde bundel die Peter Müller alias A.L. Snijders publiceerde, voordat hij vorig jaar, op 7 juni, overleed, halverwege het schrijven van een allerlaatste zkv.
Nog 333 keer liet hij zijn lezers in deze bundel delen in wat hij zoal aantrof in zijn geheugen, zijn boekenkast, de omgeving van zijn boerderij in Klein Dochteren. En in zijn op dat alles voortfabulerende verbeelding. In gestolde gedachtesprongen voert hij je van een absurdistische ontmoeting met een niet-herkende jeugdvriend (‘Hij herkende mij ook niet, er was dus niets aan de hand.’) naar een gedicht van Frank Koenegracht, van de ‘niet ongewenste’ eenzaamheid van de coronacrisis naar een tijdloze taoïstische wijsheid.
De zeer korte verhalen zijn stilistisch ragfijne meesterproeven in zijn zelfgeschapen kunstvorm. Dit is een bundel om altijd bij de hand te houden. Sla hem lukraak open, en laat je verrassen door Snijders’ onsterfelijke vondsten.
Carmien Michels – Vaders die rouwen
Een vader die door zijn dochter zijn huis wordt uitgewerkt, een man die voor zijn ex-vrouw zorgt als zij terminaal ziek blijkt en de tragische meneer Huh die overal paarden ziet. De verhalen in Vaders die rouwenzijn welhaast mini-romans met absurde plots en personages met grote emoties.
De zorgvuldige compositie en de knappe thematische verbanden maken dit een hechte verhalenbundel. Met plezier laat Michels haar plots uit de bocht vliegen en met evenveel plezier analyseert de lezer haar gezwenk. Schrijven als een onderzoek naar de condition humaine in het algemeen en die van vaders in het bijzonder (en eigenlijk ook wel van ‘mannen’ in het algemeen). Carmien Michels is een originele stem binnen de oogst van 2021 en de jury verheugt zich op volgend werk.
Guido van Heulendonk – Vrienden van de poëzie
Waarschijnlijk heeft u tijdens Corona ook zo’n kettingmail gekregen met het verzoek een gedicht te delen. Poëzie als vaccin. Misschien hebt u gereageerd, misschien niet. Stel dat een auteur aan de jury gevraagd had of het een goed idee was een verhalenbundel te schrijver over de lockdown en poëzie. Wel, de jury had de wenkbrauwen gefronst want voor zo’n combinatiethema loop je niet direct warm. Maar in de handen van Van Heulendonk komen het tot leven in een mengeling van drama en komedie, geschreven in een sprankelende stijl met elegante zinnen.
En bovenal: zinnige inzichten over leven en lezen. De poëzie veroorzaakt een kettingreactie in het leven van de personages. En de verhalen deden hetzelfde bij de jury. Een van de personages mijmert over het nut van poëzie als ‘jezelf vergeten om te kunnen versmelten met andermans extase’. De jury heeft zich versmolten en smelt voor deze verhalen. Een absolute aanrader voor de vrienden van het korte verhaal.
De winnaar
Het was moeilijk kiezen voor de jury dit jaar. Er zijn zo veel goede verhalenbundels ingezonden, dat we al een paar prachtige bundels moesten laten afvallen bij het maken van de shortlist, waarvan je toch wil dat die enigszins short blijft. Echt moeilijk werd het toen we de winnaar moesten kiezen. We kwamen er niet uit. Niet omdat we gillend en schreeuwend tegenover elkaar stonden, maar omdat er twee bundels waren die we echt geweldig vonden. Het liefst hadden we die allebei bekroond, maar dat mocht niet van de organisatie. Dus schorsten we de vergadering, herlazen de bundels en spraken een week later opnieuw af om de pijnlijke knoop door te hakken.
Het is gelukt. We hebben een winnaar. We kozen voor een bundel met verhalen die ons verrasten en meesleepten en waarin de auteur een fantastische veelzijdigheid laat zien. De winnaar van de Biesheuvelprijs 2022 is Hanna Bervoets met Een modern verlangen.