Op zondag 19 februari werd in het Amsterdamse Lloyd Hotel & Culturele Ambassade voor de derde maal de J.M.A. Biesheuvelprijs uitgereikt. Maarten ’t Hart (1944) won met zijn bundel De moeder van Ikabod (De Arbeiderspers, 2016) een bedrag van € 5105,70. Het volledige juryrapport is hieronder terug te lezen.
De jury van de J.M.A. Biesheuvelprijs 2017 bestaat uit Irwan Droog (redacteur), Babs Gons (schrijver, performer, theatermaker, docent), Marieke de Groot (boekverkoper), Theo Hakkert (journalist, recensent) en Sanneke van Hassel (schrijver).

 

Beste lezers, schrijvers, uitgevers en andere liefhebbers van het korte verhaal,

 

Voor de J.M.A. Biesheuvelprijs 2017 werden 28 titels ingestuurd. Hieruit stelde de jury een shortlist van 5 verhalenbundels samen. Hoewel de reglementen van de Biesheuvelprijs zo transparant en eenduidig mogelijk zijn verwoord, staat de jury elk jaar weer voor het probleem: wat is een verhalenbundel nu eigenlijk?

Onder de inzendingen zaten columns, reisverslagen, verhalende essays en gebundelde novellen. Voor een deel geweldige boeken, maar de jury heeft bij elke titel opnieuw moeten nadenken over de grenzen van de verhalenbundel als literair genre.

Veelzeggend is het gegeven dat van de 28 titels, het woord ‘verhalen’ maar op elf boekomslagen staat. Hieruit zouden we voorzichtig kunnen concluderen dat het stempel ‘verhalenbundel’ nog steeds niet omarmd wordt, terwijl er toch meer dan elf boeken zijn die dat stempel met trots zouden mogen dragen.

Gezien de kwaliteit van een groot deel van deze 28 titels zijn we nog steeds van mening dat het korte verhaal steeds opnieuw onder de aandacht moet worden gebracht. Wij, de jury, zouden hier lang kunnen uitwijden over hoe groot liefhebber we zijn van het korte verhaal. Over hoe we hebben genoten van het rondlopen in landschappen met zulke diverse decors, met zulke kleurrijke personages. In soms vluchtige en vermakelijke, soms beklijvende en onvergetelijke werelden.

Oftewel: we vinden dus ook dat het goed gaat met het korte verhaal.

Zelfs na het samenstellen van de shortlist van vijf titels, waar we dadelijk op terugkomen, zijn er nog andere die we extra in de schijnwerpers zouden willen zetten.

Zo schetst Franca Treur in X&Y op vakkundige wijze kleine, menselijke situaties, die soms hartverscheurend zijn. Ook noemen we graag debutante Marleen Nagtegaal, die haar talent toont in haar bundel Onthoofde man op vuilnisbelt, met korte verhalen naar aanleiding van nieuwsberichten. Of Guido Snel, die fictie en non-fictie op fascinerende wijze verenigt in Huis voor het hiernamaals.

De 5 titels op de shortlist geven samen een beeld van een levendig literair genre, en laten zien hoe divers de oogst van afgelopen jaar is. Van experimenteel tot klassiek, van realistisch tot vervreemdend, van komisch tot beklemmend en van bloemrijk tot to the point.

Voordat ik namens de jury de winnaar van de J.M.A. Biesheuvelprijs 2017 bekendmaak, bespreek ik de 5 titels van de shortlist in alfabetische volgorde.

A.H.J. Dautzenberg – De dag dat de gieren buigen

Ook dit boek confronteert de lezer met de vraag wat een verhalenbundel nu eigenlijk is. Want De dag dat de gieren buigen is zorgvuldig opgebouwd uit dialogen, observaties van Pokémon-jagers en verhalen van Tamalone, een blind geworden schrijver die op zoek is naar – ja, naar wat precies? Een andere vorm van verhalen vertellen, misschien. Zo wordt de lezer meegenomen van de ene scherpe gedachte of vraag naar de andere en staat er in elk verhaal weer een ander moreel dilemma of gedachte-experiment centraal, waarmee het boek van begin tot eind boeit en prikkelt.

Maarten ’t Hart – De moeder van Ikabod

Vroeg opstaan, een bezoekje aan een geboortedorp, een eenvoudige fietstocht – in eerste instantie lijkt de lezer zich in De moeder van Ikabod zich te kunnen laven aan oer-Hollandse, realistische taferelen, verteld door een zichtbaar ervaren auteur. Maar al snel zien we ook de zelfspot van de verteller, de subtiele wendingen, de rimpelingen in de werkelijkheid die de verhalen tot grotere hoogte tillen, en, niet te vergeten, een stel reusachtig tot de verbeelding sprekende personages, van een ex-militair die voor God wordt aangezien, tot een stel stijve schakende jongetjes in een kas in de moestuin. Simpelweg een plezier om te lezen.

Bertram Koeleman – Engels voor leugens

Deze eerste verhalenbundel van Koeleman laat zien hoe losse verhalen samen méér dan de som der delen kunnen zijn. Het is duidelijk dat de auteur goed heeft nagedacht over de structuur van de bundel; de verhalen verwijzen naar elkaar, grijpen op elkaar terug, en geven de lezer het idee dat elk woord en elke wending betekenis in zich dragen. Schijnbaar onderkoeld, maar met flink wat humor, ontrafelt Koeleman geraffineerd gruwelijke en vreemdsoortige situaties.

A.N. Ryst – De blauwe maanvis

‘Een kat was opgedoken in de hel’, zo luidt de eerste zin. En meteen bevinden we ons in een andere wereld. Om De blauwe maanvis ‘fantasy’ te noemen zou te beperkend zijn: we willen eerder stellen dat de auteur ons een glimp van een totaal ander universum toont. Dat dit universum ver van onze werkelijkheid verwijderd is, vergeet je direct – een prestatie op zich. Maar misschien speelt ook een rol dat de thema’s zo ‘oer’ zijn en ons wel bekend voorkomen: de strijd tussen man en vrouw, schuld, goed versus kwaad… Duivels, demonen, heksen, engelen en reuzen: stuk voor stuk worden het personages van vlees en bloed die ontroeren, boeien en vermaken.

Kira Wuck – Noodlanding

De kalme, onverstoorbare toon van Noodlanding contrasteert mooi met de kleine schokjes die Wuck haar lezers toedient. Van hele levens die op hun kop komen te staan tot kleine beslissingen; Noodlanding is overal even genadeloos in zijn ‘dirty realism’ en wrange wereldbeeld. Des te bewonderenswaardiger is het dat we blijven lachen, dat de humor nooit verdwijnt; het is te danken aan het stilistische vernuft van de auteur dat de verhalen stuk voor stuk verrassen.

 

Vijf titels, vijf kanshebbers; vijf ijzersterke bundels.

De jury bekroont het boek dat een grote kennis met aanstekelijk schrijfplezier en een grote ambachtelijkheid weet te verenigen met een ongeëvenaarde stijl, een boek dat de lezer voortdurend aanspoort om dóór te lezen. Om de kleurrijke personages, de subtiele excentriciteit en de onmiskenbare kwaliteit kennen wij de J.M.A. Biesheuvelprijs 2017 met groot plezier toe aan De moeder van Ikabod van Maarten ’t Hart.