Hieronder is integraal het juryrapport weergegeven zoals het werd uitgesproken tijdens de uitreiking van de J.M.A. Biesheuvelprijs 2023, op 19 februari in Spui25 te Amsterdam. De gehele bijeenkomst is terug te zien via deze link.
Juryrapport Biesheuvelprijs 2023
Geachte aanwezigen en livestreamvolgers, zeer geachte genomineerden,
Het is goed nieuws dat de jury van de Biesheuvelprijs 2023 maar liefst zesentwintig inzendingen ontving van schrijvers van allerhande leeftijden, twaalf vrouwen, veertien mannen, waaronder debutanten, ervaren auteurs en beoefenaars van diverse literaire genres. De inzendingen lieten ook zien hoe breed de invulling van de verhalenbundel is: denk aan korte verhalen, zéér korte verhalen, verhalende non-fictie, de roman-in-verhalen of de mozaïekroman. Omdat de helft van de inzendingen niet in het genre ‘verhalenbundel’ vielen, zoals columns, journalistieke verslagen en romans, en de J.M.A. Biesheuvelprijs in het leven is geroepen om juist de verhalenbundel naar de voorgrond te brengen, vielen deze af. Wat overbleef was een mooie longlist die misschien wel getuigt van een opleving van de verhalenbundel, zeggen wij optimistisch.
De meeste uitgevers publiceerden afgelopen jaar één verhalenbundel. Een enkeling twee, maar één uitgever stuurde er vier in. Dat die uitgever met drie titels op de shortlist is beland, heeft zeker ook met dat numerieke voordeel te maken.
Wat is van belang bij het beoordelen van een verhalenbundel? Zet de auteur geloofwaardige (of juist wonderbaarlijke) werelden neer die overtuigen, schetst ze personages met wie je ondanks de korte verhaalspanne meeleeft? Is de stijl sprankelend, de structuur solide en de samenstelling prikkelend? Hebben de schrijvers een uniek en eigen stemgeluid? Dit alles gaat voor alle vier de genomineerden op de shortlist zeker op.
De auteurs zijn twee debutanten, een ervaren dichter en een zeer ervaren schrijver. De jury meent dat de shortlist de rijkdom en het springlevende karakter van het genre van de verhalenbundel goed weerspiegelt. We troffen uitstekend gecomponeerd, stilistisch sterke, prikkelende en raadselachtige verhalen. In alle vier de bundels zitten schrijnende, gruwelijke of soms zelfs apocalyptische gebeurtenissen, maar er is ook liefde en tederheid te vinden. Toch zijn de verhalenbundels die we nomineerden voor de shortlist nauwelijks met elkaar te vergelijken. De één schrijft over alledaagse situaties, de ander over dystopische gebeurtenissen die tevens verwijzen naar ons politieke heden. We zullen de verhalenbundels kort bij u introduceren.
Joep van Helden – Jerrycan (Atlas Contact)
In Jerrycan, van debutant Joep van Helden, bevinden we ons vanaf de eerste zin in een ruwe, harde wereld, waarin de personages ronddwalen op zoek naar erkenning maar niet per se naar een uitweg – ze zijn volledig in sync met hun sobere, soms uitzichtloze bestaan. Zoals de jeugddelinquent uit het verhaal ‘Wesp,’ die naar het goede moment zoekt om sorry te zeggen tegen iemand die zij pijn heeft gedaan. Van Heldens personages zijn buitenbeentjes, veelal jonge mensen, pubers, adolescenten. Ze leven letterlijk aan de rafelrandjes; in buitenwijken, langs snelwegen, aan een bevroren rivier. Prachtig is het verhaal ‘Tijdens het einde,’ waarin meerdere perspectieven samensmelten tot een bitter, onheilspellend einde – en waarin Van Helden een aangereden hond aan het woord laat – iets wat zowel verrast als ontroert. Zijn snapshots uit het leven van jonge ontheemden zijn gedurfd, ook vanwege de taal, die hoekig en bondig is; de zinnen zijn koud en hard. Op iedere pagina van Jerrycan zijn we in het gezelschap van een geheel eigen, uitdagende literaire stem.
Joke van Vliet – Wanneer de herten komen (Querido)
De personages in de verhalenbundel Wanneer de herten komen van debutant Joke van Vliet maken een verloren indruk, zoals Mark uit het titelverhaal die zich na zijn scheiding als een kluizenaar terugtrekt in een huis in het bos. Mijmerend over zijn stukgelopen relatie staat hij ineens oog in oog met een hinde met zijn moeders ogen. Hij raakt de grip op tijd en ruimte kwijt en verliest zich in gedachten over moeder en de hinde, vader en de jacht. De auteur schetst haar personages onomwonden in sobere, ritmisch, scherp geformuleerde zinnen. Neem kapper Bianca: ‘De bevalling heeft haar uiterlijk een zetje de verkeerde kant op gegeven. Het kind heeft genomen.’ Waar de personages precies naar op weg zijn is moeilijk te raden omdat de verhalen steeds opnieuw verrassen door wrede plotwendingen en onverwacht tedere momenten. Van Vliet viert de verbeeldingskracht in haar verhalen die angstaanjagend, ontroerend en bijzonder origineel zijn. Ze laten de lezer bevreemd en met een verontrust gevoel achter.
Mischa Andriessen – Probeer de hemel mijn huis te maken (Querido)
In een van de verhalen in Probeer van de hemel mijn huis te maken, leidt Mischa Andriessen je met een paar pennenstreken binnen in het diepe verdriet gezin waarin een moeder en kind gestorven zijn. Het kind is vernoemd naar een van John Coltranes composities, en zo staat jazz ook in dit ongekend intieme verhaal voor de menselijke conditie: een verlangen dat nooit een thuis vindt. Zo is er de reeks verhalen die ‘De thuiskomst’ heten, waarin steeds wordt teruggekeerd naar een thuis dat eigenlijk al verloren is. En er is een spannend, dystopisch sci-fi-verhaal, over een wereld waarin verlangen verdacht is en het hemelse thuis met staatsgeweld wordt afgedwongen. Onnavolgbaar, pervers, maar met het zogenaamde seksueel fatsoen en heimat-verlangen van het nieuwe extreem rechts in het achterhoofd, blijkt het een scherpe cultuuranalyse. En toch heeft deze bundel een grote mate van consistentie. Door de jazz, maar zeker ook door de onmiskenbare stijl van Andriessen, die trage, wachtende, golvende taal, die zo veel in petto heeft voor wie bereid is zich eraan over te geven.
Hedda Martens – Bij wijze van leven (Querido)
Een verhaal van Hedda Martens herken je meteen. Niemand schrijft zo als zij dat al veertig jaar lang doet, en in Bij wijze van leven heeft ze haar kunst nog verder geperfectioneerd. Ogenschijnlijk blijft Martens dicht bij huis in haar verhalen: een fietstochtje, een peuter op schoot, een afspraak in een café. Maar laat u daar niet door misleiden! Door de bijzonder scherp afgestelde antenne van deze auteur voor hoe mensen denken, hoe ze waarnemen, en hoe ze voelen, ontdekt de lezer hoe groots het gewone is. En omdat de stijl zo loepzuiver is, worden de personages levensecht in soms niet meer dan twee pagina’s. Hele werelden trekken langs op die korte baan. Een even stilhangende berggondel in een herinnering, een extatische kunstenaar, een echtgenoot in een ziekenhuis. Het leven blijkt een reeks van gemiste kansen, verloren geliefden en kortstondige extases. Maar het inlevingsvermogen dat Martens afdwingt bij de lezer, is op zichzelf troostend. Net als de landschappen, het licht en de liefde is het lezen deel van wat het zo de moeite waard maakt, leven.
De winnaar
Het afgelopen jaar was een rijk jaar voor de verhalenbundel. Door de hoge kwaliteit van de inzendingen, en zeker ook die van de boeken op de shortlist, was het voor de jury niet eenvoudig om een winnaar aan te wijzen. Maar na uitgebreid beraad hebben we besloten om de prijs toe te kennen aan een verhalenbundel die niet alleen absoluut meesterschap toont, maar ook juist in het kleine, in het korte, steeds weer een enorme afstand weet af te leggen. De verhalen in deze bundel blinken uit in stijl, compositie, én in inlevingsvermogen en levensechtheid. De J.M.A. Biesheuvelprijs 2023 gaat naar Hedda Martens voor Bij wijze van leven.